Periacaları Nasıl Oluştu?
Kapadokya Bölgesi'ndeki Erciyes, Hasandağı, Melendiz ve Güllüdağ jeolojik zamanlarda püsküren birer volkan olarak faailyet göstermekteydi. Volkanların püskürmeleri 10 milyon yil önce başlayıp günümüze kadar sürmüştür. Çok az da olsa Hasandağı'da yüzde beşlik bir faaliyet halen devam etmektedir. Neojen gölleri altındaki yanardağlardan çıkan lavlar, platoda göller ve akarsular üzerinde 100-150 m. kalınlığında, farklı sertlikte bir tüf tabakası meydana getirmiştir.
Ana kayalardan püsküren maddelerle doğal olarak şekillenen plato, şiddeti daha az volkanların püskürmeleriyle zamanla değişiklğe uğramıştır. Bu durum Kızılırmak olmak üzere (Melendiz Çayı Dahil) akarsu ve göllerin bu tüftabakasını aşındırmaları nedeniyle bölge bugünkü halini almıştır.
"Peribacası" diye isimlendirelen oluşumlar, vadi yamaçlarından akan sel sularının ve rüzgarın, tüflerden oluşan taşları aşındırmasıyla ortaya çıkmıştır. Sel sularının dik yamaçlarda kendine yol açması, sert kayaların çatlayarak ve kopmasına sebep olmuştur.
Alt bölümlerinde bulunan ve daha kolay aşınan malzemenin derin bir şekilde oyuluş, böylece üst kısımlarında yer alan şapka sayesinde aşınmadan korunan konik biçimli gövdeler ortaya çıkmıştır. Daha çok Ürgüp bölgesinde yer alan şapkalı peribacaları, konik gövdelidir ve tepe kısımlarında bir kaya bloğu yer almaktadır. Gövde tüf ve volkan külünden ibaret bir kayaçtan, şapka kısmt ise sert kayaçlardan oluşmaktadır. Yani şapka, gövdeye oranla daha dayanıklı bir kaya türüdür.
Kapadokya'da erozyonun olması nedeniyle diğer peribacası türleri ise, konili, mantar biçimli, sütunlu ve sivri peribacalarıdır. Peribacaları en fazla Ürgüp-Uçhisar-Avanos üçgeni arasında kalan vadilerde ve Ürgüp-Şahinefendi arasındaki bölgede görülmektedir. Ayrıca Güzelyurt bölgesinde bulunan Selime Peribacaları sivri olarak adlandırılan peri bacası çeşididir. Bu bölgede de halen peri bacaları oluşmaya devam etmektedir.
Peribacalarının dışında, vadi yamaçlarında yağmur sularının oluşturduğu ilginç kıvrımlar bölgeye ayrı bir güzellik katmaktadır. Bazı yamaçlarda görülen renk farklılığı, tay tabakalarının ısı farkından kaynaklanmaktadır. Bu oluşumlar, Uçhisar, Çavusin-Güllüdere, Göreme-Meskendir, Ortahisar- Kızılçukur ve Pancarlık'ta görülmektedir.